Historie

Aan het ontstaan van het karnavalsfeest zijn al vele beschouwingen gewijd. Men is het in elk geval over één ding eens, nl. dat we hier te doen hebben met een zeer oud volksfeest. In geschriften uit de 12e eeuw komt men al berichten over ”carnis privium” en ”fasnacht” tegen.
De oude naam ”Vastenavond” geeft duidelijk het begin van de vastentijd aan, maar niet iedereen is de mening toegedaan, dat dit met het woord ”karnaval” ook het geval zou zijn. Karnaval komt van het woord ”carne vale, hetgeen betekent : vaarwel vlees.
Een andere zienswijze is, dat Karnaval geen feest zou zijn om het begin van de vastentijd aan te geven, maar een nieuwjaars- en lentefeest.

Dat de kerk moeite bleef hebben met de narrenfeesten, blijkt uit een verbodsbepaling, uitgevaardigd op het concilie van Basel in 1435. Desondanks is het karnavalsfeest uitgegroeid tot een waar volksfeest, waarbij het op positieve wijze samen feest vieren het doel is. ”Als je je met Karnaval thuis thuis voelt, moet je thuis blijven. Je moet je thuis voelen, als je niet huis bent !” Karnaval moet een folk-lore feest zijn, een echt ”feest des volks” en niets anders !
Het karnavalsfeest, zoals we dit nu kennen, is nog vrij jong, maar is vlot aangeslagen, waarbij de georganiseerde vorm in de meeste plaatsen tot stand kwam tussen 1955 en 1970, als opvolger van het ”streuf eten en met de rommelspot rondgaan”.

Tenslotte nog iets over het ”heilige” karnavalsgetal 11. Over het ontstaan en de betekenis daarvan is al veel geschreven, maar zoals elke mysterie laat zich ook dit niet definitief ontraadselen. Enkele mogelijke verklaringen volgen hieronder, waaruit ieder een eigen keuze mag maken :

  • ”elf” heeft te maken met ”alf”, wat bij de Germanen watergeest, aardmannetje of kabouter betekende.
  • verder heeft er in de middeleeuwen het woord ”alfen” bestaan, wat betekende iemand beetnemen, schertsen.
  • er is een grote overeenkomst tussen het woord ”elf” en ”alaaf” wanneer men de klinkers wegdenkt.
  • op 4 november 1415 besloten de Staten van Brabant om zoon Jan van de gesneuvelde Brabantse hertog Antoon van Bourgondië op 11-jarige leeftijd binnen één week tot nieuwe hertog te benoemen, dus op of rond 11 november, terwijl het dagelijks bestuur moest worden waargenomen door de afgevaardigden van de 7 oudste Brabantse steden en de 4 grootste abdijen, de ”Raad van Elf”.
  • de opening van het karnavalsseizoen op de 11e van de 11e : 11 november : het feest van St. Maarten (St. Martinus). Dit was een bijzondere dag, waarbij het werk van het afgelopen jaar afgesloten werd. De oogst was binnen, de schuren zaten vol en de pacht en belastingen moesten worden betaald. Een heel jaar lang van zuinig aan doen en elke cent opzij leggen, kon worden afgesloten en na betaling op 11 november was men daar weer voor een jaar vanaf. De kinderen kregen wat lekkers en er was duidelijk reden voor uitgelatenheid en vreugde, zodat ’s avonds de herbergen uitpuilden van de mensen, die heel wat ellende moesten wegspoelen.

Vóór het jaar 1962 deed men in Handel al wel wat aan Karnaval (Vastenavond) : de jeugd trok op zaterdag verkleed met de rommelspot langs de deur en er werd in veel gezinnen ”streuf” gegeten. Voor de groten was er op zondag de mogelijkheid om verkleed te dansen in het parochiehuis op de muziek van een orkestje en georganiseerd door Handels Belang.

In Gemert kon men echter wel 3 dagen dansen en daarom ontstond in Handel de vraag, of zoiets ook in Handel mogelijk zou zijn, want naar Gemert gaan wilde men niet. Handels Belang heeft toen een vergadering uitgeschreven in het café van Piet van Eldonk (nu ’t Vossenhol) om de belangstelling te testen voor het ontwikkelen van activiteiten op karnavalsgebied. Uit iedere buurt moest er in principe minstens 1 afgevaardigde in de Raad van Elf (dit bleek niet helemaal haalbaar) en er moesten in totaal 12 personen gevonden worden, die uit hun midden een Prins en een Ordeman moesten kiezen.

Handels Belang gaf aan, wat de bedoeling was : het eerste half jaar opereren onder de vleugels van Handels Belang en indien alles voorspoedig zou verlopen, zou Handels Belang zich terugtreken en moest men op eigen benen staan. Men kreeg wat ”startgeld” om stof te kopen en verder moest men zelf voor kleding, mutsen e.d. zorgen. Uit die 12 personen, t.w. Wim v.d. Vossenberg, Martien Bouw, Harrie v.d. Laar, Christ Hermkens, Leo Hermkens, Harrie v.d. Putten, Theo van Bree, René Geenen, Willie v.d. Aa, Tonny v.d. Vossenberg, Piet v.d. Brand en Theo Pepers werd de eerste Prins gekozen : Prins Wim I : Wim v.d. Vossenberg met als ordeman Theo Pepers.

Allereerste groepsfoto.jpg

Uit deze groep van 12 mensen is ook de naam Bergkneuters geboren : een combinatie van onze ”Handelse Bergen” en de kneu (kneuter), een klein zangvogeltje in onze bossen en tuinen. De eerste Prins verscheen dan ook op het podium uit een grote berg, vervaardigd van crêpe-papier.

In dat eerste jaar had men nog geen optocht, men trok zelf op een vrachtwagen van de firma Hermkens naar de verst afgelegen cafés : Pelgrimsrust en d’n Herd, waarbij Raad van Elflid Leo Hermkens met zijn cornet in zijn eentje als hofkapel fungeerde. De andere cafés werden te voet bezocht. Men had in 1963 al wel 3 dagen karnaval in het parochiehuis.
Direct na karnaval 1963 trok Handels Belang zich terug en werd Wim v.d. Vossenberg gekozen tot voorzitter van de Bergkneuters, hetgeen hij nog tot oktober 1988 zou blijven !

De Carnavalsvereniging sloeg na het eerste jaar steeds verder de vleugels uit : men kreeg een echte hofkapel ”De Bergtoeters”, een eigen Kneuterlied (tekst en muziek van Christ Hermkens), een Optocht enz.
In het tweede bestaansjaar was het zeer noodzakelijk om inkomstenbronnen aan te boren en dit deed men door donateurskaarten (lidmaatschapskaarten) te verkopen à f 2,50 en door het aantrekken van ereleden, die f 25,- per jaar moesten betalen. De donateurs kregen reductie en de ereleden hadden gratis entree.

Op de lidmaatschapskaarten en stencils waren de eerste logo’s van de Bergkneuters te zien :  de Handelse Bergen met een vogeltje (kneuter) erbij. Deze ontwerpen waren van de hand van Willie v.d. Aa. In de jaren 70 is het huidige logo van de Bergkneuters tot stand gekomen, ontworpen door Rene Pullens uit Gemert.

Oude logo Bergkneuters.jpg 

Men moest in de beginjaren altijd de tering naar de nering zetten en dankzij de geweldige medewerking van iedereen lukte dit ook. De medailles waren toen echte vetleren medailles, hier werden met een soldeerbout de letter B.K. (Bergkneuters) ingebrand, deze letter werden wit geschilderd en klaar waren de medailles.
En terwijl de eerste scepter van Prins Wim I nog bestond uit een (overigens fraai gevormde) poot van een biljart, speelde men het in het 2e jaar al klaar om voor een appel en een ei een scepter en het zilveren prinsenschild te laten maken bij een beginnende goudsmid in Aarle-Rixtel. Deze zelfde scepter en het prinsenschild behoren nog steeds tot de uitrusting van iedere Prins der Bergkneuters.

In het 2e jaar kwam ook het bestaansrecht van de Bergkneuters in gevaar. In Gemert vond men het maar niks dat Handel een karnavalsvereniging met een eigen Prins had. Er kon maar één Prins in Gemert zijn en dat was de Prins van de Drumknaauwers. In Handel moest men het dan maar doen met een Vorst of Prins-Regent, elke titel was goed als het maar geen Prins was !
Voor deze kwestie is het bestuur toen nog ontboden op het gemeentehuis van Gemert, waarbij burgemeester de Bekker de knoop doorhakte (hij woonde zelf in Handel) en op grond van het grote aantal leden van de Bergkneuters (men telde toen ongeveer 400 leden !) bepaalde, dat karnavalsvereniging De Bergkneuters bestaansrecht had als zelfstandige vereniging met een eigen Prins.

Iedere, zichzelf respecterende, vereniging had in die tijd ook een beschermheer om de naam van de vereniging uit te dragen en daarom werd er in het bestuur besloten om ”d’n dokter” te gaan vragen, of die mogelijk beschermheer van de jonge karnavalsvereniging wilde worden. Wim v.d. Brand en Wim v.d. Vossenberg trokken toen min of meer de stoute schoenen aan en hebben dit in een gesprek met Kees Schafrat aangekaart. Deze zei, dat hij dat aanbod wel in overweging wilde nemen, maar hij wilde wel weten wat dan zijn taken zouden zijn. Zijn taken zou men later nog wel invullen, zei men, je hebt zoveel taken als je zelf wilt. Het belangrijkste was dat men nu ook een beschermheer had, die volgens afspraak, jaarlijks f 100,- in de kas van de Bergkneuters zou storten.

Het grootste probleem in de beginjaren was echter de behuizing : het parochiehuis. Dit gebouw was natuurlijk niet echt representatief om gasten van andere verenigingen te ontvangen. Vanwege het ruimtegebrek werd er een keer aangebouwd (gratis beschikbaar gesteld door de firma Ponjé, die er ook  nog 1 of 2 man bijleverde voor de opbouw en de afbraak).
Daarom moest men gaan zoeken naar een grotere ruimte en die vond men, eerst in de betonloods van Hermkens en later in de timmerwinkel, totdat in 1971 gemeenschapshuis De Bron gereed was. Tot aan de gereedkoming van De Bron hadden de Bergkneuters helemaal op eigen benen gestaan wat betreft de tap, want na enkele jaren van inschrijving door de Handelse kasteleins voor de tapverzorging, betrok men het bier voortaan rechtstreeks van Piet Beniers uit Gemert.
De verenigingen mochten gratis gebruik maken van De Bron, zo ook de Bergkneuters, maar de consequentie was dat men dan geen tapinkomsten meet had en zonder dat kon men niet bestaan. Na lang en veelvuldig vergaderen kwam er als oplossing uit dat de Bergkneuters De Bron konden huren voor 10 dagen per jaar. Men moest dan wel overal voor zorgen en na de karnaval alles schoonmaken.

Een andere grote verandering was de invoering van het verenigingsrecht. Dit was de reden om in gesprek te gaan met de notaris. Belangrijke besluiten in de karnavalsvereniging moesten namelijk aan de leden voorgelegd worden ter goedkeuring, hetgeen erg tijdrovend werkte. Daarom werd er besloten om de karnavalsvereniging om te zetten in een karnavalsstichting, die op dezelfde voet zou moeten doorwerken als de vroegere karnavalsvereniging met de Raad van Elf als een soort Raad van Toezicht. Dit kreeg zijn beslag op 26 november 1980, waarbij het doel van de nieuwe stichting werd omschreven als ”het bevorderen van een passende carnavalsviering binnen de Handelse gemeenschap”. We hopen dit nog vele jaren te kunnen en mogen volhouden !! 

       © 2025 K.S. De Bergkneuters.